Grammatisk ordliste Los geht’s!
| Begrep | Forklaring | Døme |
|---|---|---|
| Adjektiv | Ord som skildrar eit substantiv (namn på ting, dyr, personar). | Das Haus ist groß. (Huset er stort.) |
| Adverb | Ord som skildrar eit verb (det nokon gjer, eller det som hender). Adverbet seier noko meir om handlinga. | Er fährt schnell. (Han køyrer fort.) |
| Akkusativ | Som på norsk skifter ord form etter kvar dei står i setninga på tysk. Akkusativ er ein kasus som vi bruker ved direkte objekt og ved enkelte preposisjonar. | Sie isst einen Apfel. (Ho et eit eple.) Sie geht durch den Garten. (Ho går gjennom hagen.) |
| Analyse | Kvart setningsledd i ei setning har si oppgåve. Du analyserer setninga for å finne dei ulike ledda. | S V DO Sie hat einen Hund. |
| Artikkel | Viser kva kjønn, tal og kasus substantivet har. Vi har ubestemt og bestemt artikkel. | ein Mann - der Mann (ein mann - mannen) eine Sonne - die Sonne (ei sol – sola) ein Kind - das Kind (eit barn – barnet) die Menschen (menneska) |
| Dativ | Dativ er ein kasus som vi bruker ved indirekte objekt og ved nokre preposisjonar. | Ich schicke dir einen Brief. (Eg sender deg eit brev.) Kommst du mit mir mit? (Kjem du med meg?) |
| Direkte objekt (DO) | Dette leddet finn du ved å spørje: Kven/Kva+verbal+subjekt? Svaret du får, er direkte objekt og skal stå i akkusativ. |
Sie hat einen Hund. (Ho har ein hund.) Kva har ho? Ein hund = DO |
| Eigennamn | Namn på personar, byar, land. Skal skrivast med stor forbokstav. | Jürgen, Deutschland, Berlin |
| Eigedomsord | Ord som fortel kven som eig eller har noko. | Meine Katze ist schwarz. (Katten min er svart.) |
| Fellesnamn | Namn på gjenstandar, omgrep og anna som ikkje er eigennamn. På tysk skriv vi desse med stor forbokstav. | Auto (bil), Mädchen (jente), Hund (hund) |
| Femininum (f) | Hokjønn | eine Sonne – die Sonne(ei sol – sola) |
| Genitiv | Genitiv er ein kasus som viser eigeform. Det er den som eig noko som står i genitiv på tysk. | das Auto des Mannes (Mannens bil) |
| Grunntal | 1 eins 2 zwei 3 drei … |
|
| Heilsetning | Ei setning som inneheld minst subjekt og verbal. | Ich lerne Deutsch. (Eg lærer tysk.) |
| Hjelpeverb | Eit hjelpeverb står ofte saman med eit hovudverb i infinitiv. Det er hovudverbet som fortel kva som skjer. | Ich will tanzen. (Eg vil danse.) |
| Hovudverb | Eit hovudverb fortel kva som er , kva nokon gjer, eller kva som hender. | Ich tanze. (Eg dansar.) Ich will tanzen. (Eg vil danse.) |
| Høfleg form | Personleg pronomen som vi bruker når vi vil uttrykkje det å vere høfleg, til dømes når vi snakkar med vaksne og ukjende personar. Skal alltid skrivast med stor forbokstav. På tysk bruker vi han mykje oftare enn på norsk. | Wie geht es Ihnen? (Korleis har De det?) |
| Imperativ | Verbform som tilrår eller oppfordrar sterkt. Hugs utropsteikn! | Steh auf! (Stå opp!) Geh nach Hause! (Gå heim!) |
| Infinitiv | Den verbforma vi kan setje infinitivsmerket framfor, og som er oppslagsforma i ordboka. Infinitivs-merket å heiter på tysk zu. | fahren (å køyre) |
| Kasus | Bestemt og ubestemt artikkel får ulik form etter kva ledd dei er i setninga. Det betyr at orda står i ulike kasus. Vi bruker lite kasus i norsk, men i tysk blir det mykje brukt. Det finst fire kasus på tysk: nominativ (subjektsform), akkusativ (objektsform), genitiv (eigeform) og dativ (indirekte objektsform). | Hankjønn: Nominativ – der Mann Akkusativ – den Mann Dativ – dem Mann Genitiv – des Mannes |
| Kjønn | Substantiv, adjektiv, artiklar, eigedomsord og pronomen bøyer vi etter kjønn: hankjønn (maskulinum), hokjønn (femininum) eller inkjekjønn (nøytrum). | der braune Hund (m) (den brune hunden) die braune Hose (f) (den brune buksa) das braune Haus (n) (det brune huset) |
| Konjunksjon | Konjunksjonar er ord som bind saman setningar. Det finst sideordna (innleier hovudsetning) og underordna (innleier leddsetning) konjunksjonar. | und, oder, aber, denn (og, eller, men, for) als, wenn, weil, dass (da, når, fordi, at) |
| Leddsetning | Ei leddsetning er ei setning som ikkje kan stå aleine. På tysk står det bøygde verbet sist i ei leddsetning. | Er sagt, dass er Hunger hat. (Han seier at han er svolten.) |
| Laust samansett verb | Dette er verb som er samansett av ein preposisjon og eit verb. Det er laust samansett og blir splitta i ei setning. | anrufen: Ich rufe meine Mutter an. (Eg ringjer til mora mi.) ausgehen: Er geht mit Freunden aus. (Han går ut med venner.) |
| Maskulinum (m) | Hankjønn | ein Mann – der Mann (ein mann – mannen) |
| Modalt hjelpeverb | På tysk er det seks modale hjelpeverb. Dei står ofte saman med eit hovudverb i infinitiv. Infinitiven står da til slutt i setninga. | dürfen – få lov til können – kunne mögen – ville, like müssen – måtte sollen – skulle, burde wollen – ville Er kann gut singen. (Han kan synge fint.) |
| Nominativ | Ein kasus. Nominativ er den ubøygde grunnforma som står i ordboka. | Der Junge spielt Tennis. (Guten speler tennis.) |
| Nøytrum (n) | Inkjekjønn | ein Haus – das Haus (eit hus – huset) |
| Omlyd | Vokalar får tødlar (a – ä, u – ü, o – ö) eller e blir til i/ie. Dette skjer i presens av sterke verb eller i fleirtal av substantiv. | ich fahre – du fährst (eg køyrer – du køyrer) ein Buch – Bücher (ei bok – bøker) |
| Ordstilling | Korleis dei ulike ledda i setninga er plasserte i forhold til kvarandre. På tysk står av og til verbet eller delar av verbet sist i setninga. | Ich will ein Buch kaufen. (Eg vil kjøpe ei bok.) |
| Perfektum partisipp | Perfektum partisipp dannar saman med eit hjelpeverb verbtida perfektum. Perfektum
partisipp står oftast sist i heilsetninga og blir ikkje bøygd. Perfektum partisipp av svake verb blir danna av: ge + verbstamme + t Perfektum av sterke verb blir danna av: ge + verbstamme + en |
Ich habe das Buch gekauft. (Eg har kjøpt boka.) Ich habe das Buch gelesen. (Eg har lest boka.) |
| Preposisjon | Preposisjonar skildrar kvar noko er (t.d på, bak, under). Dei bestemmer også ulike kasus. | Das Buch liegt auf dem Tisch. (Boka ligg på bordet.) |
| Presens perfektum | Verbtid som skildrar noko som har skjedd (har-form). Består av hjelpeverb og hovudverb. Hovudverbet står sist i setninga. | Wir haben einen Film gesehen. (Vi har sett ein film.) |
| Personending | På tysk får verbet ending etter personen det står til. På norsk er endinga lik i alle personar. | ich spiele du spielst er, sie, es spielt wir spielen ihr spielt sie spielen (eg leiker, du leiker, ho leiker, …) |
| Personleg pronomen | Pronomenet står i staden for eller viser til eit substantiv: Per spiser → han spiser. |
ich, du, er, sie, wir osv. (eg, du, han, ho, vi osv.) |
| Plural | Fleirtal | Die Kinder spielen. (Barna leiker.) |
| Predikativ | Predikativet peiker tilbake på subjektet eller er det same som subjektet. Det står etter verba zu sein, zu werden og zu bleiben. På tysk står det alltid i nominativ, dvs. vi bøyer det ikkje. | Das Auto ist alt. (Bilen er gammal.) |
| Presens | Verbtid som uttrykkjer notid. | Wir schreiben einen Brief. (Vi skriv eit brev.) |
| Preteritum | Verbtid som uttrykkjer fortid. Preteritum blir mest brukt i skriftspråket på tysk. | Wir schrieben einen Brief. (Vi skreiv eit brev.) |
| Rekkjetal | Rekkjetal blir bøygde som adjektiv på tysk. | 1. erste (første) 2. zweite (andre) 3. dritte (tredje) … |
| Relativpronomen | Relativpronomenet som kan ikkje utelatast på tysk. Det ser ut som bestemt artikkel og blir bøygd i ulike kasus, alt etter kva funksjon det har i setninga. | Der Lehrer, der da steht, unterrichtet Deutsch. (Læraren som står der, underviser i tysk) |
| Setningsledd | Ei setning er bygd opp av ulike ledd som har bestemte funksjonar i setninga (subjekt, verbal, objekt osv.). | Subjekt Verbal Objekt Ich esse einen Apfel. (Eg et eit eple.) |
| Singular | Eintal | Das Kind spielt. (Barnet leiker.) |
| Spørjeord | Ord som viser at det dreier seg om eit spørsmål. | for eksempel Wer? (Kven?) Wo? (Kvar?) Warum? (Kvifor?) |
| Spørjesetning | Setning som uttrykkjer eit spørsmål. | Wer bist du? (Kven er du?) Kommst du? (Kjem du?) |
| Sterkt verb | Verb deler vi både på norsk og tysk i sterke og svake. Dei sterke verba skifter ofte vokal, mens dei svake ikkje gjer det. Dei sterke verba må vi lære – akkurat som på engelsk. | ich fahre – du fährst (eg køyrer – du køyrer) |
| Subjekt (S) | Det leddet i setninga som utfører handlinga. Subjektet står i nominativ. | Kven + verbal? Sie liest. (Ho les.) Wer liest? (Kven les?) Sie = subjekt |
| Substantiv | Namn på ting, dyr, personar og omgrep (ord som du på norsk kan setje ein, ei eller eit framfor). På tysk skriv vi substantiva med stor forbokstav! | ein Hund (ein hund) ein Haus (eit hus) eine Sonne (ei sol) |
| Svakt verb | Vi deler verb både på norsk og tysk i sterke og svake. Dei svake skifter ikkje vokal. | ich kaufe – du kaufst (eg kjøper – du kjøper) ich spiele – du spielst (eg leiker – du leiker) |
| Verbstamme | Den forma du har når du fjernar endinga på infinitiven. Som oftast er endinga på tysk -en, men nokre har berre endinga -n. | trink-en (å drikk-e) lächel-n (å smil-e) |
| Verbal (V) | Verbalet er det leddet i setninga som skildrar kva som blir gjort – altså verbet i setninga. | Kva skjer/blir gjort? Sie liest. (Ho les.) Kva gjer ho? liest = verbal |